Velikani folklora: BRATISLAV BATA GRBIĆ

BRATISLAV GRBIĆ

(1930-2005)

"Mi smo se istinski voleli, istinski se radovali toj igri. Jer suština same umetnosti, pa i narodne umetnosti, jeste iskrenost i iskrena radost!"

Bata Grbić

Najsvestraniji umetnik potekao u redovima umetničkog folklora jeste Brаtislav Bata Grbić. Počeo je kao igrač, pokazao veliki talenat kao glumac, dokazao se kao koreograf, a ostvario kao televizijski i filmski snimatelj.

Australija, 1959.

Detinjstvo i odrastanje u južnoj Srbiji

Rođen je 11.08.1930. godine u kući prekaljenog srpskog i jugoslovenskog oficira. Odrastanje u carskom Prizrenu ostavilo je dubok trag u Batinoj ličnosti što će ga pratiti tokom celog života. Početak stradanja tokom ratne 1941. godine nije zaobišao ni Grbiće. Zarobljeništvo jugoslovenskih oficira srpske nacionalnost obezglavilo je porodicu, a samo je prijateljstvo sa jednim zemljakom, Albancem, obezbedilo Grbićima put do Prokuplja, odakle je bila Batina majka.

U Prokuplju Bata završava gimnaziju zajedno sa poznatim glumcem Mihajlom Kostićem Pljakom i političarem Dragoljubom Mićunovićem, a potom odlazi u Beograd. Još kao gimnazijalac bavi se amaterski glumom u pozorištu u kome je njegov otac bio upravnik, a amaterski se bavi i igrom.

Iz „Lole“ u „Kolo“

Sa OKUD-om „Ivo Lola Ribar“ susreće se 1948. godine na izgradnji pruge Šamac-Sarajevo, a kasnije je govorio da je tada postao „dopisni član Lole“. Kada je upisao studije medicine (1949) u Beogradu došao je u „Lolu“ da igra. Sa ansamblom su tada radili Slavko Kvasnevski, Dušan Nikačević, a umetnički rukovodilac je bio dr Slobodan Zečević Zeka.

Posle dve godine provedene u „Loli“ dobija poziv od Olge Skovran da pređe u Državni ansambl narodnih igara i pesama Srbije, tada još uvek samo od igrača nazivan „Kolo“. Bata je došao u Ansambl i bio jedan od retkih, koji je primljen bez probnog rada. Maja 1951. godine Bratislav Grbić je postao igrač Državnog ansambla.

Džin Keli, Rudolf Valentino ili Bata Grbić

Već naredne godine upisuje Akademiju za pozorište, film i televiziju (odsek gluma) u klasi Joze Laurenčića u klasi sa kasnije proslavljenim Gidrom Bojanićem i Slobodanom Aligrudićem. Već 1953. godine srećemo ga u „Kolu“ kao solistu, a na kastingu za film Vladimira Pogačića „Anikina vremena dobija glavnu ulogu.

Scena iz filma "Anikina vremena", 1954. godine.

„Anikina vremena“ premijerno su prikazana u njegovom rodnom Prokuplju, po njegovoj želji, a kritike su bile u superlativu. Prognozirana je blistava karijera, a štampa ga je predstavila kao „jugoslovenskog Džina Kelija“ ili „našeg Rudolfa Valentina“. Ipak, ljubav prema umetničkoj igri-folkloru je bila toliko jaka da je tokom turneje po SAD-u 1956. odbio ponudu kompanije „Paramount pictures“ da potpiše ugovor i nastavi glumačku karijeru u Holivudu. U Jugoslaviji je snimio još nekoliko filmova: „Naši se putovi razilaze“ i „Prolećni vihor“ gde je ostvario glavne uloge, ali i sporedne u filmovima: „Mesto susreta Beograd“, „Pusti snovi“, „Raj“, „Tri letnja dana“.

Još jedno priznanje mladom glumcu bilo je proglašenje njegovog portreta za najbolji portret evropskog glumca. Ovaj portret objavio je „Filmski vjesnik“ 1957. godine kada je i premijerno emitovan Batin drugi film „Naši se putovi razilaze“.

Najboji portret evropskog glumca.
"Filmski vjesnik", 1957. godine.

Olgin „Baćuška“

U Ansamblu „Kolo“ igrao je celu deceniju (1951-1961) i ostao upamćen kao jedan od neprevaziđenih solista Ansambla. I danas se prepričava njegovo izvođenje „Šote“ sa partnerkom i velikom prijateljicom Živkom Đurić. Tokom turneje po Francuskoj, prilikom koje je „Kolo“ nastupilo u palati „Šajo“ (Chaillot) 78 puta, u jednom pariskom dnevniku osvanuo je naslov: „Dvoje mladih vode ljubav na sceni!“. Tako je francuska štampa pozivala publiku da gleda igru Živke i Bate. Međutim, Bata je u „Kolo“ pronašao svoju Živku. Godine 1953. oženio se Živkom Beogradac, sa kojom je bio u braku pola veka, koji je krunisan kćerkom Nevenom i sinom Milanom.

Bata, Olga Skovran i Živka Grbić.
Izložba povodom pet godina rada
Ansambla "Kolo".
Univerzitet "Braće Stamenković",
1953. godine.

Foto: Stevan Kragujević.
Fotografija se vidi na prethodnoj
kao postavka izložbe.

Neprevaziđeni rtimičar počeo je da igra i svira u isto vreme. Sa tapanom na ramenu počeo je da dopunjava vrhunske koreografije pa i danas mnogi pokušavaju da imitiraju njegove pokrete i ritmičke improvizacije. Mnogi stariji Beograđani se i danas sećaju da su u Beogradsko dramsko pozorište pedesetih godina odlazili da gledaju kako Bata izvodi „Igru s puškom iz Gusinja“, jednu od pregršt danas zauvek zaboravljenih koreografija.

Mnogi i danas govore da je bio miljenik stroge direktorke i osnivača Ansambla „Kolo“, Olge Skovran. Opraštala je njegova odsustva tokom snimanja filmova, a često je umela da ga nazove i „moj Baćuška“.

Ipak, jednom prilikom je morao da prekrši naređenje. “Kolo” je gostovalo u Londonu, a tadašnja primabalerina asoluta Britanskog “Royal Ballet”, Margot Fontejn, oduševljena Batinom pojavom pozvala ga je na večeru. Odgovor Olge Skovran je bio da umetnik mora da odmori za sutrašnji nastup, ali se Bata ipak, ne želeći da propusti ovakvu priliku, iskrao iz hotela I otišao na večeru sa slavnom balerinom. Bio je to još jedan dokaz njegove igračke veličine.

“Kamera je bila sinteza svega onoga što sam radiio”

Godine 1958. počinje da se emituje eksperimentalni program Televizije Beograd. Već naredne 1959. Godine “Kolo” kreće na petomesečnu turneju po Dalekom istoku (Japan, Indonezija, Australija). Bata na put kreće sa pozajmljenom kamerom “Bell&Howell” i u Beograd krajem godine donosi ekskluzivne snimke. Biće to prvi putopisni snimci sa Dalekog istoka emitovani u Jugoslaviji, a i Batin ulazak u svet kamere i televizije.

Godine 1961. Bratislav Grbić postaje i zvanično snimatelj Televizije Beograd i završava aktivnu igračku karijeru. Snimajući za Televiziju Beograd vrlo često je uspevao da za potrebe raznih TV programa angažuje ili Ansambl “Kolo” ili OKUD “Ivo Lola Ribar”. Uglavnom njegovom zaslugom danas u Programskom arhivu Televizije Beograd pronalazimo dragocene snimke folklornih ansambala tog vremena.

Uglavnom je snimao dokumentarni i muzički program, ali i televizijska ostvarenja kao što su: “Vuk Karadžić”, “Karađorđeva smrt”, “Boj na Kosovu”, “Balkan ekspres 2”. Iz Televizije Beograd odlazi u penziju 1991. godine i dobija najprestižniju snimateljsku nagradu u ondašnjoj Jugoslaviji, “Militon Manaki”.

Oživljena freska – koreografski rad

Šezdesetih godina Jugoslavija radi na stavljanju svojih srednjevekovnih spomenika pod zaštitu UNESCO-a. Za te potrebe Televizija Beograd snima emisiju „Freske Jugoslavije“ i šalje ekipu sa snimateljem Batom Grbićem u južnu Srbiju i Makedoniju. Snimaju se svi značajniji manastiri i njihovi životopisi, a igrački duh Bate Grbića ponovo dolazi do izražaja. Na pojedinim freskama predstavljen je svakodnevni život na dvoru i trgovima srednjevekovne Srbije gde se pojavljuju i ljudi koji zabavljaju narod svirkom i igrom. Bata je došao na ideju:

“Pokret je retko zabeležen, ali duboko u meni postojala je nasušna potreba da oživim to kulturno blago. Dobio sam ideju da nasnimim freske i da ih na pozornici projektujem. S ansamblom „Ivo Lola Ribar“ napravio sam identičnu kompoziciju i kada sam prelomio svetlo sa freske na njih, ljudi sa freske su „oživeli“. Utisak je zaista bio čaroban!”

Tako je 1972. i 1973. nastalo muzičko-scensko delo “Freska Viva” (Oživljena freska), koja je na svojstven način kroz pokret, igru, pesmu i muziku predstavila život u srednjem veku na porstoru Balkana. Ansambl narodnih igara i pesama OKUD „Ivo Lola Ribar“ izveo je pretpremijerno ovaj program na sceni Ateljea 212 juna 1973. godine. Koreografija i ideja bile su Batine, ali je u stvaranju ovog programa učestvovao veliki tim umetnika. Igračke deonice razradio je i postavio tadašnji umetnički rukovodilac „Lolinog“ ansambla Vladeta Vlahović Cvrca. Muziku je radio Srđan Barić, a izvodio Ansambl „Renesans“ dok „Lolin“ orkestar nije savladao tehniku sviranja starih instrumenata i numere izvodio samostalno na velikoj severnoameričkoj turneji iste godine. Program je režirao Arsa Milošević. Kostime je radila Ljerka Kalčić, a scenografiju i adaptaciju kostima sa fresaka tada mladi umetnik i član „Lole“, Željko Tonišić.

Obnavljanje "Freske", 1985. godine.
Velika sala OKUD "Ivo Lola Ribar".
S leva na desno: Vladeta Vlahović Cvrca, Bata Grbić i
Arsenije Milošević.

Velika premijera programa „Freska Viva“ dogodila se u Njujorku, oktobra 1973. i postavila rekord. Na sceni „Medison Skver Gardena“ je izvedena 15 puta za redom što je bilo za četiri izvođenja više od dotadašnjeg rekordera Ansambla „Mojsejev“. „Freska Viva“ je okarakterisana kao najprogresivniji umetnički program iz istočne Evrope, a u Kanadi i SAD-u ju je za dva i po meseca videlo oko 100.000 ljudi. Nastavila je da živi na repertoaru „Lolinog“ ansambla i kasnije. Dopunjena je osamdesetih godina, a doživela je i jednu sezonu redovnog izvođenja na sceni Jugoslovenskog dramskog pozorišta (1985/86) i „Vukovu nagradu“ na jubilarnom „Vukovom saboru“ povodom 200 godina od rođenja Vuka Karadžića (1987).

Nekako u isto vreme Bata je radio koreografiju za lutkarsku predstavu Malog pozorišta „Duško Radović“ pod nazivom „Razigrano srce“, a u režiji Slavoljuba Stankovića. Premijerno je predstava izvedena maja 1972, kada su na pozorišnoj sceni lutke zaigrale folklor.

Na sličan način Bata je uradio i koreografske postavke za lutkarsku predstavu „Mitovi Balkana“ sa pomenutim rediteljem Stankovićem u zrenjaninskom Narodnom pozorištu „Toša Jovanović“. Na muziku koju je radio Zoran Hristić Bata je ovog puta oživeo kamene figure iz Lepenskog vira. Predstava je dobila sve nagrade namenjene lutarskim predstavama, koje su postojale u zemlji, a ostala je upamćena i kao jedina lutkarska predstava koja je učestvovala na BITEF-u.

"Freska Viva" na sceni Sava Centra, 22.11.2009.
AKUD "Ivo Lola Ribar"

Ovim koreografskim ostvarenjima Bata Grbić je pokazao da je jedan od najboljih učenika Olge Skovran i možda i najsvestraniji scenski umetnik u ondašnjoj Jugoslaviji. Izlazeći iz okvira koreografskih minijatura, Bata je u umetnički folklor uveo koncept koreografskog programa i primene folklorne koreografije u različitim pravcima scenske umetnosti.

Naravno, bavio se i opšte prihvaćenom scensko-umetničkom obradom narodnih igara. Kratko vreme posle odlaska Dragomira Vukovića Kljace iz „Lole“ (1970) radio je sa Ansamblom i počeo sa postavkama svojih koreografija za potrebe različitih nastupa. Kasnije su u radu sa KUD-om „Abrašević“ iz Kragujevca i istoimenim KUD-om iz Leskovca nastale njegove koreografije: Igre iz Vranja i „Prizrenska svadba“. Radio je i sa KUD-om „Kikac“ iz Bazela u Švajcarskoj.

Ličnost Bate Grbića

Malo je ljudi o kojima se bez izuzetka govori u superlativu. Samo retki su uspeli da u svakom poslu kog su se latili postanu velikani. Jedan od njih je bio Bata Grbić.

Bata prilikom dodele nagrade za životno delo.
Kolarac, 2004.

Teško je nabrojati sve čime se Bata bavio, kao i uspehe koje je ostvario. Teško je pisati o ovom umetnika ukratko i sažeto. Bio je proslavljeni igrač ansambla „Kolo“ i jedan od doajena srpskog i jugoslovenskog glumišta. Priznati koreograf i dugogodišnji snimatelj Televizije Beograd. Bio je čovek koji je odbio Holivud, ali i oživeo srednjevekovne freske programom „Freska Viva“. I danas se mogu čuti predivne priče o Bati Grbiću u „Loli“, „Kolu“, na RTS-u, po raznim folklornim ansamblima širom bivše Jugoslavije i Evrope. Oni koji su ga poznavali pre svega će vam reći: „Bio je veliki čovek“.

Pred kraj života (2004) dobio je od Ansambla „Kolo“ nagradu za životno delo, koja mu je uručena posle jednog od koncerata Ansambla na sceni Kolarčeve zadužbine.

Umro je u Beogradu, januara 2005. godine posle kraće bolesti.